Heisa. Een gerespecteerd gehuwd zenleraar met formele transmissie heeft een paar jaar een relatie gehad met een vrouwelijke leerling. Nico Tydeman. De wereld valt over hem heen. En er worden parallellen getrokken met de misbruikschandalen die opdoemen uit de besloten krochten van christendom, boeddhisme en andere religies. Wie zich hier een oordeel over wil vormen, ontkomt er niet aan eerst de nuchtere feiten te kennen.
- De intimiteit vond plaats binnen een leraar-leerling-verhouding.
- Zij heeft zich voltrokken tussen de twee volwassen personen met beider instemming.
- De leraar erkent dat hij een misstap heeft begaan.
- Hij besloot tot openbaarmaking van de kwestie.
- Hij effectueerde dat in sangha-bijeenkomsten op 27 en 28 oktober jl.
Vanuit de beleving van de beide betrokkenen was er van misbruik geen sprake. Maar vanuit de gedragsregels voor leraren is dat wel het geval en was er sprake van seksueel grensoverschrijdend en dus ontoelaatbaar gedrag. Ook de leerling droeg hier overigens haar eigen verantwoordelijkheid. Wat mogelijk een zaak had kunnen blijven tussen de drie rechtstreeks betrokken volwassenen, ligt nu op straat. Was dat nodig? Was dat onontkoombaar? Ja, ik denk dat Nico geen andere optie restte, toen hij zich realiseerde dat wat hij gedaan had schade toebrengt aan wat hem het meest dierbaar is: de relatie met zijn vrouw Joke en zijn Dharma-onderricht. En ook de vrouw met wie hij de relatie had, deelt in die schade. Voorts is het vertrouwen van zijn leerlingen in het geding en het vertrouwen van boeddhistische beoefenaars in het algemeen. Waar is je beoefening nog veilig?
Wie de reacties leest op de eerste publicatie over de zaak in het Boeddhistisch Dagblad onder de kop Zenleraar Tydeman blijft aan als leraar na jarenlange buitenechtelijke relatie met studente herkent in één oogopslag degenen die ‘weten’ en veroordelen. Makkelijk zat: Hij heeft de Dharma verloochend en een zwakke vrouw vanuit zijn machtspositie misleid. Vaak zijn de harde oordelen ook nog verpakt in pseudoniemen. Er zijn ook andere stemmen.
De Dharma is onaantastbaar. Als in zen over de Dharma wordt gesproken, dan gaat het vaak om de niet in woorden te vatten werkelijkheid, waarin al het bestaande een weerspiegeling of een uitdrukking is van wat namen heeft als ‘de weg’ of ‘de bron’: het mysterie. Een zienswijze die ook haar uitdrukking kan vinden in diepe ervaring en die fundamenteel is voor wat de Boeddha onderwees. Een belichaming van de Dharma kan geschonden worden, de Dharma niet. En de geschonden belichaming kan nog steeds van de Dharma spreken. Dit leven kunnen wij niet leven zonder vuile handen te maken. Ik praat daarmee niets goed, maar het is belangrijk deze waarheid diep tot je door te laten dringen. Een vriend die ik het verhaal van Nico vertelde, reageerde met ‘Tja, ik ben geen haar beter dan hij.’ En daarmee bedoelde hij niet dat hij ook een buitenechtelijke relatie had gehad.
In de ongetwijfeld moeilijkste Dharmales van zijn leven zei Tydeman op die 27e oktober in Amsterdam en later in Utrecht: ‘Ik had deze relatie niet aan moeten gaan. Ik meende oprecht dat het liefde was maar ik zie nu in dat ik als leraar een grens heb overschreden.’ Hij heeft een tijdje met het idee gespeeld om op te stappen. Maar gaandeweg kwam hij tot de conclusie dat hij niet weg wilde lopen van zijn misstap, juist vanwége de Dharma: ‘ik sta voor mijn onderricht inclusief mijn fouten en gebreken. Leraren en bestuur hebben de vrijheid ofwel mij te laten weten dat ik niet meer welkom ben in het ZCA, ofwel mij te vragen ondanks mijn onverstandig handelen, mijn onderricht voort te zetten’.
Alle vijf leraren van de Amsterdamse sangha zijn unaniem en expliciet in hun steun aan Tydeman om te blijven. Het bestuur denkt er in meerderheid net zo over. Op één bestuurslid na. Hij vindt dat er eerst gewerkt moeten worden aan zorg voor elkaar en vertrouwensherstel. Pas dan kan er sprake zijn van eventuele steunbetuiging. Democratie is een groot goed. En ook in sangha’s kunnen en moeten veel beslissingen op die wijze genomen worden. Maar de vraag of een leraar blijft in een situatie als de thans ontstane, kan m.i. niet op voorhand aan democratische besluitvorming onderworpen worden.
De uitleg daarvan is heel eenvoudig. Het staat de leraar als belichaming van de Dharma niet vrij om bij fouten het bijltje erbij neer te gooien. Nee, hij staat op en toont zich met zijn fouten aan zijn sangha. Hier sta ik, geschonden en wel. Eerst moet de leraar zich oprichten en zich opnieuw aanbieden, inclusief zijn tekorten. Dan spreekt en handelt elk sanghalid voor zich. Door te blijven of te gaan.
Letterlijk zei Nico: ‘Ik sta voor mijn onderricht – inclusief mijn zwakheden. (…) Ik ben een leerling en volgeling van de Boeddha en ik geef krachtens de lijn van opvolging waarin ik sta, in zijn naam onderricht. Ik sta ook voor mijn onderricht en onderzoek inzake de waarde van de mystieke tradities, niet alleen voor mijzelf en mijn leerlingen, maar ook voor het welzijn van de wereld. Aan elk lid van de sangha laat ik de keuze mij te verlaten of mij verder op deze weg te volgen. Ik betreur het zeer dat mijn gedrag zoveel zorgen en gevoelens oproept. Niet in de laatste plaats jegens mijn vrouw Joke. Wij blijven samen. Het liefst had ik dit aan iedere leerling persoonlijk willen vertellen. Ik dank je dat je naar deze Dharmales hebt willen luisteren.’ Let wel: een Dharmales.
Natuurlijk is ook de leraar van een sangha uiteindelijk onderworpen aan het oordeel van de mensen om hem heen: zijn mede-leraren, het sanghabestuur, zijn senior-studenten en al zijn sanghaleden. Zij zouden uiteindelijk democratisch kunnen zeggen: we kunnen je niet langer als leraar aanvaarden. Maar eerst dient de leraar zich op te richten. Het gaat niet aan dat hij deemoedig het hoofd op het blok legt en door de goegemeente laat bepalen of hij weg moet of mag blijven. Dat laatste is alleen mogelijk vanuit de fierheid je met je fouten neer te zetten met een overtuigd: ik blijf, want ondanks alles blijft de Dharma in mij leven. Daarna zou het tijd voor democratie kunnen zijn.
Je vastbijten in het oordeel dat het fout is wat Nico gedaan heeft, lost niets op. Stel je eens de vraag of al dat prachtige onderricht dat hij 35 jaar lang heeft gegeven, in woord en geschrift, door zijn misstap in één klap waardeloos is geworden. Nee toch? Wat naar het verleden toe geldt, geldt in beginsel ook voor de toekomst. Blijven we hem de kans geven ons steeds weer in het hart te raken? Kunnen we hem met liefde blijven bezien als een mens die zichzelf, anderen en het Dharma-onderricht grote schade toebracht? Kunnen we daar in elk actueel moment weer toe in staat zijn? Dan helpen we het beschadigde gewas van zijn Dharma-onderricht te bewaren en te koesteren, zodat het zich geleidelijk kan herstellen. Ik zou dat alleszins de moeite waard vinden.
www.dickverstegen.nl
