Nieuws

Woorden

Voor je het weet, zijn woorden geen voertuig meer voor een vrije onbelemmerde expressie, maar gebeurt het omgekeerde. Je zit gevangen in het raamloze instituut waarin woorden makkelijk ontaarden. Dan zijn woorden begrenzers, fuiken, die niet openen, maar doden. Ze sluiten af, trekken schuttingen op en graven schuttersputjes. Voor je het weet vliegen je de kogels om de oren. Goede dharmaleraren kennen de valkuilwerking van woorden en scherpen hun helderheid aan dit besef.

Als wij spreken wordt onze boodschap voor ca. twintig procent bepaald door de feitelijkheid van de woorden en voor ca. tachtig procent door non-verbale expressie. We hoeven niet de gevangene te worden van onze eigen woorden als we aandachtig durven vertrouwen op wat wij van nature zijn; alleen dan zenden we ‘vanzelf’ de goede signalen mee. Bij het ontvangen van gesproken informatie geldt dat evenzeer: aandachtig luisteren met vertrouwen in je natuurlijke luistervaardigheid opent ‘vanzelf’ de receptoren om te verstaan. Al valt het kwartje soms pas dagen of jaren later.

Bij geschreven woorden is dit misschien nog lastiger; het gevaar van fuikwerking en schuttersputjes is nòg groter. Je moet dus als het ware de non-verbale boodschap ‘genetisch’ in de woordverpakking meegeven. Anders gaat het heel makkelijk mis tussen de auteur en de lezer(es). Daarom in schrijven moeilijk. Daarom is lezen moeilijk. Alleen als je je in beide gevallen de allergrootste zorg getroost op basis van welwillende onbevangenheid en aandacht komt er van de transactie iets terecht.

Spreken, luisteren, schrijven, lezen – woorden kunnen dan meer dan woorden zijn, véél meer; ze kunnen openbreken, ruimte scheppen: helderheid, inzicht en compassie bevorderen… Zodat werkelijk terzake doende en bevrijdende communicatie ontstaat: van hart tot hart. In het stellige besef dat wij allen elkaars leraar zijn en dat er geen noordelijke en zuidelijke leraren bestaan.

Dick Verstegen

Hands-on boeddhisme

Prajna (inzicht) en karuna (zorgzaamheid) gaan hand in hand. Ze vormen onscheidbare aspecten van de weg die je als mens bewandelt. Moet je daarvoor boeddhist zijn? Nee. Je komt in elke cultuur, in elke omgeving, mensen tegen die er blijk van geven diepgaand met deze aspecten bezig te zijn. Je kunt ook zeggen dat deze aspecten met hen bezig zijn.

In het dagelijkse leven lijkt tussen inzicht en zorgzaamheid spanning te ontstaan, zodra er economische problemen komen. Dat zien we ook in Nederland. Prinsjesdag bracht ons een koninklijke afbraakboodschap. De Volkskrant kwam met een bijlage over de noodzaak van een nieuwe sociale zekerheidsvisie. In Goede Morgen Nederland sprak de even professionele als pientere presentatrice Daphne Bunskoek met Pauluskerk-dominee Hans Visser over hoe honderden drugsverslaafden het moeras in worden gestuurd omdat er een target van burgerlijke veiligheidsbeleving te halen viel.

Zo gaat dat in een gedoogcultuur. Wij gedogen wel, maar brengen vaak niet de innerlijke tolerantie op die thuishoort in het pakket prajna en karuna. Gedogen als politiek-juridische constructie werkt niet. Dan is het slechts een spitsvondigheid om door angst en onverschilligheid gevoede afscheiding te bewerkstelligen. Zo werden ook eeuwen lang mensen met afwijkend gedrag in ‘gestichten’ opgeborgen. Onder echte tolerantie zit een hart, een gevoel van eenheid en solidariteit met ‘de ander en het andere’.

Pas ‘als we aanvaarden dat alles verschillend is, beginnen we de eenheid van het leven te zien’, zegt de Amerikaanse zenmeester Bernie Glassman in Erkennen wat is (pag.45). Als stichter van de Peacemakers Community is Glassman met dezelfde dingen bezig als Hans Visser. In het Kwartaalblad Boeddhsime voegde zijn Duitse collega Willigis Jäger er destijds aan toe: ‘God wil in mij mens zijn met alle mogelijkheden, die hij mij heeft gegeven.’ Daarin stijgt de zogeheten ‘spiritualiteit’ boven haar eigen etiket uit ten gunste van wat een redactiecollega onlangs hands on-boeddhisme noemde. Wie we ook zijn en waar en hoe we ook oefenen – onze weg is altijd precies daar waar we zijn. Daar te doen wat er te doen valt; dat is prajna en karuna, dat is tolerantie, dat is hands on-boeddhisme. Maar je mag het ook anders noemen.

Dick Verstegen

Oorlog – Bad Guy

De oorlog die niemand wilde, brak toch uit; de wereld keek mee. Zeg je het zo, dan doet het denken aan een natuurramp. Maar het gaat om louter menselijk handelen. De oorverdovende miscommunicatie, die zich rond Irak manifesteerde, bleek een mentale fragmentatiebom. Waar kwam die vandaan? Het is verleidelijk uitsluitend één der vele spelers op het wereldtoneel te beschuldigen.

Niemand wil met de bad guy vereenzelvigd worden. En iedereen hoopt dat door de dualiteit van het zwart-wit-denken heen zich snel weer begrijpelijke vormen van eenheid zullen aandienen. Politici van onbesproken reputatie zinspeelden daar al op voordat de VS Irak binnentrokken. Hoe zou dat dan moeten?

De enige mogelijkheid daartoe is je te verdiepen, zowel in jezelf als in de ander/het andere. Doe je dat niet, dan wint fragmentatie het bij voorbaat van eenheid. De boef, de bad guy1) hoort erbij en maakt altijd, hoe je het ook keert of wendt, integraal deel uit van ‘ons’, van het geheel. Worden daarmee schurkenstreken gelegitimeerd? Geenszins. Boeven moeten hun les leren. Maar dat kan alleen als je het ‘ons’-denken niet naar believen inkrimpt of oprekt.

Thich Nhât Hanh

De ooit voor de Nobelprijs voor de vrede genomineerde Vietnamese zenmonnik Thich Nhât Hanh houdt ons in Being Peace voor dat we niet alleen het hongerende kind/bootvluchtelingetje zijn, maar óók de wapenleverancier/verkrachter. Dit is zó omdat dat zó is. Hij noemt dat interbeing, de volstrekte onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid van al het bestaande. We kunnen de ‘boef’ niet uitzonderen, noch buiten onszelf plaatsen. Of, zoals mijn leraar zegt: Als je het probleem niet kunt herleiden tot jouw probleem, heb je een probleem.

Tot precies deze les is elke ‘boef’ in dit leven gehouden, goedschiks of kwaadschiks: Wat je bent en doet is alleen kenbaar in de eenheid van al het bestaande of ‘de bron’, zoals Jeff Shore ooit in het Kwartaalblad Boeddhisme schreef. Waar dit geen opgeld doet, krijgen mentale en materiële fragmentatiebommen kans. In het klein en in het groot. Dan ondergaan wij steeds ‘natuurrampen’, die wij eigenlijk zelf in de hand hebben.

1) Vul in: Saddam, Bush, Chirac, Blair, Schreuder, Balkenende, Bos, bovengetekende of…jijzelf.

Dick Verstegen

Gevoelens en zo

Hoe zit dat bij mensen met boeddhistische affiniteit; zijn dat mensen van vlees en bloed of zetten ze op dat punt hun licht onder de korenmaat? Er is van alles mis met deze suggestieve volzin, dat weet ik en toch leg ik hem maar eens op tafel. Want het zou me niks verbazen als in boeddhistische kring misverstanden bestaan over de vraag hoe je met je eigen vlees en bloed omgaat.

In feite hebben we het over gevoelens, gewaarwordingen, drijfveren en bewustzijn, samen met materie de vijf skandha’s of levenscondities en die zijn ‘leeg’ volgens de Hartsutra. Ze hebben alles te maken met onze zintuigen, waarmee wij de prikkels opvangen om tot gewaarwordingen, gevoelens e.d. te komen. Zintuigen en prikkels zijn ook ‘leeg’. Het lijkt soms wel of in de perceptie van deze of gene leegte-op-zich een nastrevenswaardig goed is. Niet in de door Avalokiteshvara beoogde zin, maar in de zin van een aangemeten onverstoorbaarheid.

Leegte of sunyata gaat niet over afwezigheid, maar over open aanwezigheid en wel zozeer dat elk aspect van die aanwezigheid onderling afhankelijk is. Geen enkel aspect heeft een vaste kern; niets staat op zichzelf; alles hangt samen; alles verandert. Al het bestaande, ook bewustzijn en emoties, is uitdrukking van de leegtebron, waarvan we niet weten wat zij is. Als wij ons leven open, vrij, voluit en zonder bijgedachten vormgeven, in elk opeenvolgend ogenblik, dan slaan we de brug naar die open aanwezigheid. We kunnen daar door meditatie achter komen. Via de prikkels, via de zintuigen en via de daarmee gepaard gaande gevoelens e.d. Het advies is dus niet de gevoelens te veronachtzamen, maar juist om die aandachtig te gebruiken als ingangen tot inzicht.

Daarom is het zaak van je hart geen moordkuil te maken zoals de Hollandse uitdrukking zegt. Reageer op wat je tegenkomt in je leven. Reageer vanuit je echte leven, zoals het is en voelt en niet vanuit een opgelegde virtual reality, om even te spreken met Elisabeth Tonnard, die daarover in iets andere zin eens publiceerde in het Kwartaalblad Boeddhisme. Dus: verontwaardigd, enthousiast, second thoughts, ontroerd, kwaad, verdrietig? Meld het te bestemder plekke!

Dick Verstegen

Charity

Geweld ontketent in Nederland een maatschappelijke discussie over ‘normen en waarden’, al weet blijkbaar niemand wat dat zijn. Ter ondersteuning komt de KRO eind 2002 met haar heldenverkiezing. Charity wint. Ze was met haar 15 jaar de enige die het opnam voor twee treinconducteurs tegen 17 gewelddadige jongeren. Later werd ze daarom ook nog van school weggepest.

Als het op normen en waarden aankomt, lijkt oordelen vaak gerieflijker dan concreet handelen. Oordelen berusten niet zelden op een innerlijke virtual reality, een ‘groef’ in onze persoonlijke CD. Een voorgeprogrammeerde neiging of opvatting wint het dan van de aandachtige en bewuste waarneming, waardoor iemand als Charity zich juist tot actie liet inspireren.

Binnen wat we ‘het boeddhisme’ noemen, gaat het soms ook zo. Tussen Theravada, Tibetaans en Zen, of binnen elk van deze denominaties, kunnen controverses ontstaan over waarden en normen. Oordelen kunnen gaan prevaleren boven weloverwogen waarneming. Schort het bij Jan niet aan dharma-kennis en mag Piet de ware leer wel gebruiken voor zijn managementdoeleinden? En hoe zit het met het inzicht van Marietje? Luister dan naar Sekito Kisen (8e eeuw) die in de Sandokai zegt dat je van je eigen oordeel geen hekwerk moet maken.

Voorbij de etiketten is er immers alleen het leven zelf. Extrapolerend is dat ‘één werkelijkheid, die permanent in beweging, in ontwikkeling is’, zoals Jasper Schaaf destijds in het Kwartaalblad Boeddhisme schreef. Wil je daarin grotendeels je conditionering volgen òf wil je vrij, zo vrij mogelijk, zijn om in elke nu-situatie te kunnen doen of laten wat die actualiteit vergt.

Dat laatste is dus de Charity-variant. Echte lief-dadigheid valt niet altijd mee. Waarmee we dit jaar zouden kunnen beginnen is het uitdelen van welgemeende complimenten. Als uitdrukkingsvorm van vriendelijkheid en onderlinge verbondenheid.

Dick Verstegen